Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej

Wspólnik może wystąpić ze spółki cywilnej z zachowaniem ustawowego terminu lub z ważnych powodów. Czy zawsze wystarczy do tego pisemne oświadczenie? Wyjaśniamy, do zwrotu jakiego majątku ma prawo występujący wspólnik i jakie następstwa podatkowe rodzi jego odejście.

Szczególnym rodzajem spółki jest spółka cywilna. Zasady jej funkcjonowania regulowane są przez przepisy zawarte w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej: kc). Pod pojęciem spółki cywilnej rozumie się umowę zawartą w celu wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców zarejestrowanych w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).

Spółka taka nie ma podmiotowości ani osobowości prawnej, które posiadają spółki handlowe. Nie posiada zatem odrębnego mienia (należy ono do wspólników), nie może także podejmować czynności prawnych we własnym imieniu – robią to wspólnicy.

Odejście wspólnika ze spółki cywilnej – kiedy jest możliwe?

Kluczowym dokumentem spółki cywilnej jest umowa, poprzez zawarcie której wspólnicy zobowiązani są dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego (art. 860 § 1 kc). Zapisy umowy mogą stanowić, że spółka ulega rozwiązaniu po upłynięciu określonego terminu (zawarta jest na czas oznaczony) lub po osiągnięciu wskazanego celu. Jeżeli mimo zaistnienia powodów rozwiązania spółki trwa ona nadal za zgodą wspólników, to uznaje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony (art. 873 kc).

W przypadku spółek, które są zawarte na czas nieoznaczony, każdy ze wspólników może złożyć swoje wypowiedzenie na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego (art. 862 § 1 kc). Jeżeli jednak zajdą ważne powody, to wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia (nawet gdy spółka zawarta jest na czas oznaczony). Ustawa podkreśla, że przeciwne zapisy w umowach są nieważne (art. 869 § 2 kc). Wypowiedzenie powinno mieć formę pisemnego oświadczenia. Zwyczajowo przesyła się je listem poleconym do wszystkich wspólników.

Legislator nie podaje katalogu powodów, które można uznać za ważne ani kryteriów ich oceny. W przypadku braku zgody pozostałych wspólników na wypowiedzenie umowy, o sprawie może zdecydować sąd. Jak podkreślono w Wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie – VIII Wydział Gospodarczy z dnia 28 maja 2015 r. sygn. akt VIII Ga 130/15: w literaturze przyjmuje się, iż ważne powody mogą mieć charakter obiektywny, tj. przedmiotowy, niezwiązany z osobą któregokolwiek ze wspólników (np. trwała niemożność osiągnięcia celu gospodarczego spółki, zmniejszenie majątku spółki powodujące, że dalsza jej działalność jest niemożliwa lub niecelowa), lub subiektywny, odnoszący się do osoby wspólnika.

Przyczyny subiektywne mogą stanowić okoliczności:

• zawinione przez wspólnika (np. popełnienie przestępstwa, nieuczciwe lub niedbałe prowadzenie spraw spółki, dokonanie czynów na szkodę innego wspólnika),

• niezawinione (np. długotrwała choroba wspólnika, konieczność wyjazdu za granicę).

Natomiast niezależnie od oceny, czy są to okoliczności obiektywne czy subiektywne oraz stopnia zawinienia wspólników – ważnym powodem rozwiązania spółki są takie okoliczności, których powstanie stwarza przeszkodę lub znaczne utrudnienie dalszej działalności spółki lub czyni jej dalsze istnienie niecelowym lub bezprzedmiotowym. W ocenie sądu za ważny powód przyjąć można także brak wzajemnego zaufania i zły stosunek wspólników uniemożliwiający współpracę.

Trzeba podkreślić, że w przypadku, gdy spółka cywilna jest dwuosobowa, to na skutek wystąpienia jednego ze wspólników ulega ona rozwiązaniu. Spółka cywilna nie jest bowiem osobnym podmiotem prawnym, ale umową między wspólnikami. Natomiast, jeśli w skład spółki cywilnej wchodzi więcej osób, wówczas może ona trwać nadal.

Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej a prawa majątkowe

Wspólnik, który wystąpił ze spółki, powinien otrzymać w wypłacie pieniężnej wartość wniesionego do niej wkładu. Jeżeli wartość nie została szczegółowo określona w umowie, to zwraca się wartość, którą miał wkład w chwili wniesienia. Byłemu wspólnikowi zwraca się również rzeczy, które wniósł w celu używania (w naturze). Wartość wkładu polegająca na świadczeniu usług lub na używaniu ww. rzeczy nie podlega zwrotowi (art. 871 § 1 kc).

Po wystąpieniu wspólnika ze spółki oblicza się i wypłaca w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku, w jakiej uczestniczył on w zyskach spółki. Odliczeniu podlegają przy tym wkłady wszystkich wspólników (art. 871 § 2 kc).

Wskazane powyżej zasady rozliczania kwestii majątkowych są względnie obowiązujące i mogą podlegać szczegółowym ustaleniom między wspólnikami. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w uchwale lub umowie np. uregulować, że wniesione rzeczy pozostają w spółce, a wspólnik otrzymuje ekwiwalent ich wartości (por. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 lipca 2004 r. sygn. akt. IV CK 537/03).

Trzeba przy tym pamiętać, że w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej obligatoryjnie sporządza się wykaz składników majątkowych na dzień jego wystąpienia. Wykaz powinien zawierać co najmniej następujące dane (art. 24 ust. 3a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych):

• liczbę porządkową,

• określenie (nazwę) składnika majątku,

• datę nabycia składnika majątku,

• kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku,

• kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów,

• wartość początkową,

• metodę amortyzacji,

• sumę odpisów amortyzacyjnych,

• wysokość wypłaconych środków pieniężnych należnych wspólnikom z tytułu udziału w spółce niebędącej osobą prawną na dzień wystąpienia lub likwidacji.

Jeżeli na skutek wystąpienia wspólnika spółka ulega rozwiązaniu, to należy zastosować odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 875 § 1 kc). Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki (art. 875 § 2 kc). Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się natomiast między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli oni w zyskach spółki (art. 875 § 3 kc).

Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej a zobowiązania

Kwestia ustalenia aktualnej sytuacji majątkowej w momencie wystąpienia ze spółki jest niezmiernie ważna, ponieważ za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie (art. 864 kc). Oznacza to, że wystąpienie ze spółki nie chroni przed odpowiedzialnością finansową. W przypadku, gdy zanotowano stratę, to występujący wspólnik zobowiązany jest do pokrycia przypadającej na niego części (art. 871 § 2 kc).

Jeżeli szczegółowe przepisy nie stanowią inaczej, to roszczenia finansowe związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się po 3 latach (art. 118 kc).

Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej a nieruchomości

Przez długi czas panowały rozbieżne opinie co do tego, w jakiej formie powinno zostać złożone oświadczenie o wystąpieniu ze spółki, w której majątku wspólnym znajdują się nieruchomości. Sprawą tą zajął się Sąd Najwyższy, który uchwalił, że jeżeli majątek wspólników spółki cywilnej obejmuje nieruchomość albo prawo wieczystego użytkowania, wystarczającą podstawą wykreślenia wpisu w księdze wieczystej wspólnika występującego ze spółki jest jego oświadczenie o wypowiedzeniu udziału w spółce, złożone na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym (Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 czerwca 2011 r. sygn. akt III CZP 135/10).

Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej a podatki

Kwestie związane z opodatkowaniem w przypadku wystąpienia ze spółki cywilnej nierzadko sprawiają problem. Generalnie w razie wystąpienia ze spółki opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlega otrzymana kwota, która nie stanowi spłaty wniesionego do spółki udziału (art. 21 ust. 1 pkt 50a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, dalej: updof) oraz nie została wcześniej opodatkowana (rozpoznana jako przychód) w związku z prowadzeniem działalności.

Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 16 updof, przychodem z działalności gospodarczej są również środki pieniężne otrzymane przez wspólnika spółki cywilnej z tytułu wystąpienia z niej. Jednak do tych przychodów nie zalicza się środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki z tytułu wystąpienia, w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów (art. 3 ust. 11 updof).

Ustawa stanowi, że przychodem z działalności gospodarczej są też przychody z odpłatnego zbycia składników majątku otrzymanych w związku z wystąpieniem wspólnika ze spółki, z wyjątkiem składników majątku stanowiących udziały (akcje), papiery wartościowe, tytuły uczestnictwa w funduszach kapitałowych, pochodne instrumenty finansowe oraz składników majątku, w wyniku otrzymania których Rzeczpospolita Polska traci prawo do opodatkowania dochodów z ich odpłatnego zbycia (art. 14 ust. 2 pkt 17 updof).

Jeżeli jednak od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło wystąpienie wspólnika ze spółki, do dnia odpłatnego zbycia składników majątku upłynęło 6 lat i odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej, to nie będą one zaliczone do przychodów (art. 14 ust. 3 pkt 12 updof).

Trzeba tu doprecyzować, że dochodem z odpłatnego zbycia innych niż środki pieniężne składników majątku otrzymanych przez wspólnika spółki cywilnej z tytułu wystąpienia z takiej spółki jest różnica między przychodem uzyskanym z ich odpłatnego zbycia a wydatkami poniesionymi na ich nabycie lub wytworzenie, niezaliczonymi w jakiejkolwiek formie do kosztów uzyskania przychodów przez wspólnika lub spółkę (art. 24 ust. 3d updof).

Niezwykle istotnym dla pozostałych w spółce wspólników jest fakt, że zgodnie z aktualnymi interpretacjami podatkowymi zrzeczenie się przez występującego wspólnika spółki cywilnej należnych spłat oznaczać będzie umorzenie pozostałym wspólnikom wierzytelności.

W związku z tym wartość tej wierzytelności odpowiadająca kwocie, która powinna być wypłacona występującemu wspólnikowi jest przychodem z działalności gospodarczej i podlega stosownemu opodatkowaniu (Pismo z dnia 24 czerwca 2022 r. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej 0114-KDIP3-1.4011.344.2022.1.MS2).

Wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej – podsumowanie

Wspólnicy spółki cywilnej nie mogą przymuszać nikogo do dalszego trwania w spółce. Wspólnik może wystąpić ze spółki za wypowiedzeniem lub z ważnych powodów. W niektórych przypadkach – gdy pozostaje tylko jeden wspólnik– spółka ulegnie rozwiązaniu.

Trzeba przy tym pamiętać, że wystąpienie wspólnika rodzi następstwa natury finansowej (np. zwrot wartości udziału oraz wypłatę należnych zysków), a co za tym idzie również powinności podatkowe. Wystąpienie ze spółki nie zwalnia też z konieczności uregulowania ewentualnych zobowiązań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Jednocześnie niektóre kwestie związane ze skutecznym wyjściem wspólnika ze spółki cywilnej mogą być w praktyce dość skomplikowane, dlatego w przypadku wątpliwości warto zasięgnąć porady eksperta, tzn. specjalisty od prawa spółek.