Połączenie spółki matki ze spółką córką

Łączenie spółki matki ze spółką córką to dość częsta praktyka. Możliwa jest w obie strony, czyli spółka dominująca przejmuje spółkę zależną lub spółka córka – matkę. W wielu przypadkach proces odbywa się na zasadach uproszczonych. W dzisiejszym artykule wyjaśniamy kwestie związane z wzajemnym przejmowaniem się spółek dominujących i zależnych.

W polskim ustawodawstwie nie ma definicji spółki matki i spółki córki, zwykło się jednak przyjmować, że pojęcia te odnoszą się do spółek dominującej oraz zależnej (kapitałowych). Spółka dominująca, żeby mieć decydujący wpływ na działania spółki zależnej powinna posiadać ponad 50% jej kapitału (akcji, udziałów) lub korzystać z innych dozwolonych prawem mechanizmów kontroli oraz oddziaływania (art. 4 § 1 pkt 4 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych).

Zakładanie przez spółkę matkę spółek córek jest powszechną praktyką. Zdarza się np. wtedy, gdy spółka prowadzi zróżnicowaną działalność gospodarczą lub w ogóle wchodzi w inną branżę, a nie chce być kojarzona z dotychczasową aktywnością biznesową. Praktyka ta stosowana jest także w celu zdobycia dodatkowych źródeł dofinansowania, np. różnych dotacji, a także z przyczyn podatkowych.

Często jednak ma miejsce sytuacja odwrotna i następuje połączenie ww. spółek. W efekcie spółka matka przejmuje spółkę córkę lub spółka córka przejmuje spółkę matkę. Zazwyczaj intencją pomysłodawców jest zredukowanie kosztów przez utworzenie jednego centrum administracyjnego, uporządkowanie struktury managerskiej, optymalizacja podatkowa itp.

Warto jednak pamiętać, że połączenie spółek jedynie w celu osiągnięcia korzyści podatkowej może zostać uznana przez fiskus za tzw. sztuczny sposób działania (art. 119 § 1 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa), mający na celu uniknięcie opodatkowania. W niektórych przypadkach – oprócz naliczenia podatku zgodnie z wcześniejszymi stanem faktycznym – grozi to odpowiedzialnością karnoskarbową, a nawet karną.

Przejęcie spółki córki przez matkę – zasady ogólne

Popularnym sposobem na połączenie się spółek, jest przejęcie spółki córki przez spółkę matkę (tzw. upstream merger). Odbywa się ono na zasadach ogólnych lub uproszczonych.

Zgodnie z kodeksem spółek handlowych, w celu przejęcia jednej spółki kapitałowej przez drugą spółkę kapitałową, co do zasady należy dokonać następujących czynności:

• sporządzić plan przejęcia, który zawiera stosowne uzgodnienia miedzy spółkami;

• sporządzić projekty uchwał o połączeniu spółek (każda spółka sporządza osobny);

• przygotować projekt zmian umowy albo statutu wraz z podaniem informacji finansowych;

• zgłosić wniosek o połączeniu do sądu rejestrowego;

• przedłożyć plan do zbadania przez biegłego rewidenta (w zakresie poprawności i rzetelności);

• przyjąć uchwały o połączeniu spółek;

• skierować do sądu uchwały w celu wpisania zmian do rejestru.

Procedury związane połączeniem różnych typów spółek na zasadach ogólnych zostały szczegółowo omówione krok po kroku w artykule: „Połączenie spółek przez przejęcie”.

Uproszczone łączenie spółek

W wielu sytuacjach połączenie spółki matki ze spółką córką może jednak odbyć się na zasadach uproszczonych. Zgodnie z polskim prawem stosowanie udogodnień możliwe jest w przypadku, gdy:

• spółka przejmująca posiada minimum 90% wartości udziałów i akcji spółki przejmowanej, ale mniej niż 100%, z zastrzeżeniem, że nie dotyczy to przejmującej spółki publicznej (art. 516 § 1 uksh);

• spółki łączące się są spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością składającymi się wyłącznie z osób fizycznych, przy uwzględnieniu, że liczba ich członków nie może być większa niż dziesięć osób;

• spółka przejmowana jest spółką jednoosobową (art. 516 § 6 uksh).

Charakter uproszczeń dotyczy następujących czynności (art. 516 § 1-6 uksh):

• zarządy spółek nie są zobligowane do sporządzania sprawozdań uzasadniających planowane połączenie ani do wzajemnego informowania się o znaczących zmianach w aktywach i pasywach, które miały miejsce pomiędzy momentem sporządzenia planu a dniem podjęcia uchwały;

• nie ma wymogu, aby plan połączenia był badany i opiniowany przez biegłego rewidenta;

• wspólnicy nie mogą zażądać wglądu do sprawozdań zarządów oraz opinii biegłego (nie ma wymogu sporządzania tych dokumentów);

• podejmowanie uchwały o połączeniu wymagane jest tylko w spółce przejmowanej.

Przejęcie spółki matki przez córkę

Przez lata istniały wątpliwości, czy spółka córka może przejąć spółkę matkę w procesie połączenia odwrotnego (tzw. downstream merger). W kodeksie można bowiem znaleźć przepisy ograniczające nabywanie spółkom własnych udziałów (art. 200 § 1 uksh) lub akcji (art. 362 § 1 uksh), rezerwując takie czynności do ściśle określonych sytuacji. Natomiast spółka córka, przejmując kapitał spółki dominującej nabywa na zasadzie sukcesji uniwersalnej własne udziały lub akcje.

Wprowadzona w 2020 r. nowelizacja kodeksu spółek handlowych rozwiązała ten problem. Jasno określono, że spółka przejmująca może przyznać wspólnikom spółki przejmowanej udziały albo akcje ustanowione w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego, akcje bez wartości nominalnej albo udziały, albo akcje własne nabyte zgodnie z art. 200, art. 300(47) i art. 362 uksh oraz objęte w przypadkach, o których mowa w art. 300(48) i art. 366 uksh. Spółka przejmująca może przyznać też wspólnikom spółki przejmowanej udziały albo akcje własne, które nabyła w wyniku połączenia z tą spółką (art. 515 § 1 uksh).

Wiele pytań budził też problem ewentualnych powinności podatkowych wynikających z wchłonięcia spółki matki przez spółkę córkę. Zgodnie z aktualnymi interpretacjami podatkowymi, co do zasady działalność w ramach jednej grupy kapitałowej nie powinna skutkować naliczeniem podatku dochodowego (CIT).

Jest to zgodne z wytycznymi unijnej Dyrektywy 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r. Zatem: przejęcie spółki matki przez spółkę córkę, jeżeli odbywa się bez podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej, nie będzie powodować powstania przychodu podatkowego w rozumieniu Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 12 marca 2021 r. sygn. 0111-KDIB1-3.4010.15.2021.1.IZ).

Łączenie spółki matki ze spółką córką – podsumowanie

Bardzo często zdarza się, że spółka dominująca (zwykle mająca powyżej 50% kapitału w spółce zależnej) przejmuje spółkę córkę lub dzieje się odwrotnie – spółka zależna przejmuje spółkę matkę.

Sytuacje takie mają miejsce z wielu powodów, a do najważniejszych pobudek należą optymalizacja kosztów działalności, a także uproszczenia zasad komunikacji lub odpowiedzialności wewnątrz danej grupy kapitałowej. Proces może mieć miejsce zgodnie z regułami ogólnymi lub – jeżeli przesłanki ustawowe na to pozwalają – na zasadach uproszczonych.

Niezależnie od tego, na jakich zasadach ma odbyć się połączenie spółek, jest ono procesem skomplikowanym. Jednocześnie będzie miało duży wpływ na dalsze funkcjonowanie spółki, zarówno jako organizacji skupiającej zasoby ludzkie, jak i podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Istnieje zatem wiele kwestii prawnych, które należy przeanalizować, aby zminimalizować ryzyka oraz zmaksymalizować korzyści mogące wynikać z połączenia spółek.