Nabywanie udziałów w spółce z o.o. – o czym należy pamiętać?

Udziały w spółce kapitałowej mogą być przedmiotem obrotu. Czynność ta w niektórych przypadkach podlega jednak ograniczeniom. W dzisiejszym artykule wyjaśniamy, o czym trzeba pamiętać podczas zbywania i nabywania udziałów w spółce z o.o. oraz jakie rodzi to konsekwencje podatkowe.

Kluczową cechą spółek kapitałowych jest to, że skład osobowy wspólników jest płynny i pełni w stosunku do kapitału rolę niejako drugoplanową. W związku z tym udziały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlegają zbyciu – mogą być np. odsprzedane lub przekazane w formie darowizny. Co do zasady, udziały przechodzą również na spadkobierców.

Udziałowcom i zarządowi zwykle jednak nie jest obojętne, kto wchodzi w skład grupy wspólników. Obrót udziałami – chociaż niedopuszczalne jest jego zakazywanie – może więc podlegać dość mocnym ograniczeniom i często bywa utrudniony.

Czym są udziały w spółce z o.o.?

Zgodnie z Ustawą z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej: uksh), kapitał zakładowy w spółce z o.o. (minimum 5000 zł) dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej (art. 152 uksh). Wartość nominalna udziału nie może być przy tym niższa niż 50 złotych (art. 154 § 2 uksh).

W przypadku, gdy umowa spółki stanowi, że wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, wówczas wszystkie udziały w kapitale zakładowym powinny być równe i są niepodzielne (art. 153 uksh). Udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej, a jeżeli udział jest obejmowany po cenie wyższej od wartości nominalnej, to nadwyżkę przelewa się do tzw. kapitału zapasowego (art. 154 § 3 uksh).

W jaki sposób można zbyć udziały w spółce z o.o.?

Zbycie udziałów w spółce z o.o. możliwe jest na dwa sposoby:

• w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 § 1 uksh) lub nawet w formie aktu notarialnego;

• przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym – dotyczy jedynie spółek założonych przy wykorzystaniu wzorca umowy w S24. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się w takim przypadku kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym (art. 180 § 2 uksh).

Niedochowanie wskazanych ustawowo form, np. zawarcie umowy ustnej lub zwykłej pisemnej, skutkuje nieważnością czynności. Za główny cel powyższych uregulowań uznaje się chęć zapobieżenia antydatowaniu umów zbycia (por. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 sierpnia 2013 r. sygn. akt I CSK 713/12).

Zbycie udziałów jest skuteczne tylko wówczas, gdy zainteresowani zawiadomią o tym spółkę, przedstawiając jednocześnie dowody dokonania czynności (art. 187 § 1 uksh). Po powiadomieniu spółki zbycie wszystkich należących do danej osoby udziałów wiąże się z utratą uprawnień wspólnika. Należy jednak pamiętać, że nie jest to tożsame z automatycznym pozbawieniem innych funkcji w przedsiębiorstwie.

Dla przykładu, jak podkreślono w Wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 grudnia 2020 r. II FSK 1576/20, oświadczenie związane z zbyciem udziałów nie może być utożsamiane z oświadczeniem o rezygnacji z funkcji członka zarządu. Warunkiem koniecznym zrezygnowania z mandatu przez członka zarządu jest złożenie spółce oświadczenia woli o określonej treści.

Wszelkie zmiany dotyczące udziałów powinny zostać przez spółkę odnotowane w tzw. księdze udziałów, na liście wspólników oraz zgłoszone do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).

Prawo pierwokupu udziałów w spółce z o.o.

Istnieją pewne ustawowe ograniczenia w nabywaniu udziałów w spółce z o.o. Należy pamiętać, że w przypadku spółki, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha, prawo pierwokupu udziałów przysługuje Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (art. 3a ust. 1 Ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, dalej: ukur). Do wyjątków od tej zasady należą (art. 3a ust. 2 ukur):

• zbycie udziałów przez Skarb Państwa;

• zbycie udziałów na rzecz osoby bliskiej;

• zbycie udziałów na rzecz spółki prawa handlowego, której wyłącznym udziałowcem albo akcjonariuszem jest Skarb Państwa albo będącą operatorem systemu przesyłowego, albo posiadającą koncesję na przesyłanie paliw ciekłych;

• zbycie udziałów na rzecz spółki kapitałowej lub grupy kapitałowej prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych, których mienie zostało ujawnione w jednolitym wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej;

• zbycie udziałów na rzecz spółki prawa handlowego, która jest operatorem systemu dystrybucyjnego gazowego;

• zbycie udziałów w spółce kapitałowej, będącej inwestorem w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących, a także udziałów i akcji na rzecz takiego inwestora.

W przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o., jeżeli uchwała o jego podwyższeniu lub umowa spółki nie stanowi inaczej, to dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Prawo to przysługuje stosunkowo do posiadanych dotychczas udziałów (art. 258 § 1 uksh).

W umowie spółki można zastrzec, że prawo do pierwszeństwa zakupu udziałów mają inni udziałowcy (art. 182 § 1 uksh). Wówczas zgodę na sprzedaż osobie z zewnątrz musi udzielić zarząd w formie pisemnej. Jeżeli takiej zgody nie ma, a istnieją ważne powody, to zezwolenie na zbycie może zostać udzielone przez sąd rejestrowy (182 § 3 uksh). W praktyce, do ważnych powodów zaliczać się będą: choroba, konieczność zmiany miejsca zamieszkania, konflikt między wspólnikami itp.

W przypadku niezgody na zbycie udziałów danej osobie, spółka może też w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę (własnego). W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w razie konieczności, opinii biegłego (182 § 4 uksh).

Powyższe przepisy mówią jasno, że wspólnika nie można przymuszać do „trwania w spółce”. Wskazane regulacje mają zastosowanie także w pozostałych sytuacjach, gdy zgoda spółki na zbycie udziałów została zastrzeżona w umowie. Dotyczyć to może np. nieupłynięcia określonego terminu od utworzenia przedsiębiorstwa czy innych wyszczególnionych ograniczeń.

Ograniczenia w przejmowaniu udziałów przez spadkobierców

Umowa spółki z o.o. może ograniczyć, a nawet zupełnie wyłączyć możliwość wstąpienia do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego udziałowcy. Jednocześnie zawarte w umowie zapisy muszą precyzować warunki spłaty tych osób (art. 183 § 1 uksh). Jeżeli udziały wspólnika objęte są wspólnością majątkową, umowa może również ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki jego współmałżonka (art. 183(1) uksh).

Co należy zweryfikować przed nabyciem udziałów w spółce z o.o.?

Aby transakcja przebiegła pomyślnie, po zweryfikowaniu dopuszczalności obrotu udziałami, do powinności przyszłego udziałowca należy w szczególności:

• Ustalenie, czy udziały pochodzą z kapitału zarejestrowanego w KRS. Może się bowiem zdarzyć, że po podwyższeniu kapitału nie zostaje dokonana rejestracja, a zgodnie z art. 16 uksh, skutkuje to nieważnością udziałów.

• Sprawdzenie, czy zostały wykonane świadczenia na rzecz spółki ze zbytego udziału (art. Art. 177 uksh).

• Zweryfikowanie, czy udziały nie są objęte zastawem (zwykłym lub rejestrowym). Stosowną adnotację spółka powinna ujawnić w księdze udziałów (art. 188 § 1 uksh). W przypadku zastawów rejestrowych informację można uzyskać też w Centralnej Informacji o Zastawach Rejestrowych.

• Sprawdzenie, czy udziały nie są zajęte przez komornika – najlepiej zbadać to bezpośrednio w aktach rejestrowych spółki. Dostęp do nich jest ogólnodostępny na podstawie art. 10 Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Każdy zamierzający nabyć udziały w danej spółce powinien również sprawdzić, czy oferowana cena udziałów odpowiada ich realnej wartości. Najlepiej w takim wypadku zapoznać się ze sprawozdaniami i księgami rachunkowymi przedsiębiorstwa. Na zamówienie profesjonalnej wyceny udziałów może również dokonać rzeczoznawca majątkowy.

Trzeba też pamiętać, że niektóre udziały w spółce z o.o. na mocy umowy mogą być uprzywilejowane (art. 174 § 2 uksh) i wówczas specjalne uprawnienia przechodzą na nabywcę. Jeżeli jednak wynikające z zapisów umowy uprzywilejowanie nie dotyczy udziałów, ale jest imienne, to wygaśnie z chwilą zbycia udziałów.

Obowiązki podatkowe nabywcy udziałów w spółce z o.o.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) Ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych, nabycie udziałów podlega podatkowi PCC, który wynosi 1% ich wartości rynkowej. Uiszcza się go w terminie 14 dni od zawarcia umowy.

W przypadku osób, które otrzymały udziały w spółce z o.o. tytułem darowizny, pojawia się z kolei obowiązek uiszczenia podatku od spadków i darowizn. Jego wysokość zależeć będzie od grupy podatkowej, do której należy obdarowany. Co do zasady zwolnieni z podatku są: małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym lub macocha darczyńcy, którzy jednocześnie w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego zobowiązani są do zgłoszenia faktu darowizny we właściwym urzędzie skarbowym (art. 4a 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn).

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 6 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, zbywający udziały zobowiązani są rozliczyć powstały przychód. Również w przypadku osób prawnych powstały przychód podlega opodatkowaniu (art. 14 ust. 1 Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych).

Nabywanie udziałów w spółce z o.o. – pomoc prawna

Nabycie udziałów w dobrze rokującej spółce z o.o. może być dla wielu inwestorów świetnym pomysłem na pomnożenie majątku. Chcąc je kupić, należy przede wszystkim dobrze zweryfikować umowę spółki, sprawdzając czy obrót udziałami nie podlega ograniczeniom. Aby uniknąć niespodzianek, konieczne jest także zapoznanie się m.in. z księgą udziałów, listą wspólników oraz szczegółowymi zapisami w KRS.

Samodzielna weryfikacja wszystkich informacji nie zawsze jest łatwa, dlatego w wielu przypadkach warto zasięgnąć porady prawnej. Specjalista pomoże zweryfikować zapisy w dokumentach, zgodność planowanej czynności z obowiązującymi przepisami prawa, a także sporządzić stosowną umowę i skompletować dokumenty zmianowe do KRS.