Jak założyć fundację?
Myślisz o ustanowieniu fundacji? Z dzisiejszego artykułu dowiesz się, jak zrobić to krok po kroku, a także z jakimi wiąże się to kosztami. Wyjaśniamy też, czym różni się procedura w przypadku fundacji nieprowadzących oraz prowadzących działalność gospodarczą.
Po co zakłada się fundacje?
Zgodnie z polskim prawem fundacje ustanawia się w celu realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, które muszą pozostawać w zgodzie z tzw. podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej. Legislator zaznaczył, że do celów takich zaliczają się w szczególności (art. 1 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, dalej: uf):
• ochrona zdrowia,
• rozwój gospodarki i nauki,
• oświata i wychowanie,
• kultura i sztuka,
• opieka i pomoc społeczna,
• ochrona środowiska,
• opieka nad zabytkami.
Oprócz wyżej wymienionych mogą to być również inne cele, jeżeli mają one charakter publiczny.
Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą (art. 2 ust. 1 uf). Ważne jest przy tym to, że siedziba fundacji musi znajdować się na terytorium Polski (art. 2 ust. 2 uf).
Kluczową postacią w każdej fundacji jest jej założyciel – czyli fundator (może być ich wielu). Wskazuje on cel fundacji oraz wnosi składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację (art. 3 ust. 2 uf). Majątkiem mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości (art. 3 ust. 3 uf). Należy przy tym zauważyć, że fundator nie jest właścicielem fundacji, a fundatorem może być również osoba nieżyjąca (ustanawiająca fundację w testamencie).
Fundator ustala również statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków.
Statut może zawierać też inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji (art. 5 ust. 1 uf). Fundator może odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną (art. 6 ust. 1 uf).
W fundacji można pracować społecznie (bezpłatnie) oraz jako wolontariusz, a także otrzymując za swoją pracę wynagrodzenie (na umowie o pracę, dzieło, zlecenie). Również członkowie zarządu mogą otrzymywać wynagrodzenie za pełnienie swoich funkcji. Kwestie związane z pracą w fundacji oraz sposobem wynagrodzenia powinny zostać określone w statucie.
Jak założyć fundację krok po kroku?
Co do zasady, oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania tej formy nie wymaga się jedynie wówczas, gdy ustanowienie fundacji następuje w testamencie fundatora (art. 3 ust. 1 uf).
Akt notarialny może zostać sporządzony również za granicą. W tym przypadku dokonuje się tego przed konsulem, pod warunkiem uzyskania od Ministra Sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych. Czynności dokonane przez konsula mają w takiej sytuacji taką samą moc jak czynności wykonane przez notariusza w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 19 ust. 4-5 Ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej).
Trzeba przy tym zaznaczyć, że w każdym przypadku fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Dopiero po wpisie fundacja uzyskuje osobowość prawną (art. 7 ust. 1-2 uf). Jeżeli wniosek o wpis dotyczy fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej, można złożyć go w wersji papierowej (do sądu rejonowego prowadzącego wydział KRS) lub elektronicznie w Portalu Rejestrów Sądowych, gdzie dostępne są e-formularze.
W takim przypadku wypełnia się formularze KRS-W20 oraz KRS-WK. Jeśli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, rejestracja możliwa jest jedynie przez portal. Oprócz wskazanych formularzy, należy wówczas złożyć też formularz KRS-WM, gdzie podaje się informacje dotyczące przedmiotów działalności gospodarczej (maks. 10). Należy także podać do informacji dzień i miesiąc zakończenia pierwszego roku obrotowego.
Każdorazowo do wniosku do KRS należy również dołączyć:
• akt notarialny,
• oświadczenie wskazujące właściwego ministra nadzoru, jeżeli nie wskazano tego ww. oświadczeniu o ustanowieniu fundacji,
• statut fundacji, który musi być podpisany przez fundatora,
• uchwałę o powołaniu władz fundacji,
• oświadczenie o adresie do doręczeń – dotyczy to każdego członka zarządu,
• dowód dokonania opłat do KRS.
Po rejestracji w KRS fundacja otrzymuje numery NIP i REGON. Następnie, na podstawie art. 5 ust. 2c Ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników, należy złożyć w terminie 21 dni do Urzędu Skarbowego druk NIP-8 z danymi uzupełniającymi (np. numerem rachunku bankowego).
Zgodnie z art. 61 Ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zarząd jest zobowiązany zgłosić informacje o powołaniu fundacji do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych w terminie 14 dni od dnia wpisu do KRS.
Ile kosztuje założenie fundacji?
Założenie fundacji wiąże się z pewnymi kosztami. Przede wszystkim należy mieć zgromadzone fundusze założycielskie. Prawo nie precyzuje, jaka powinna być ich wartość w przypadku fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej, ale zwykło się przyjmować, że minimum to 500-1000 zł. Z kolei w przypadku fundacji, która ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000 zł (art. 5 ust. 5 uf).
Podpisanie aktu notarialnego wiąże się z koniecznością uiszczenia tzw. taksy notarialnej. Będzie ona zależna od wartości majątku fundacji. Stawki maksymalne, jakie może pobrać notariusz, regulowane są przez zapisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Zgodnie z § 3 rozporządzenia ustalane są one w następujący sposób:
• majątek do 3000 zł – 100 zł,
• majątek powyżej 3000 zł do 10000 zł – 100 zł + 3 proc. od nadwyżki powyżej 3000 zł,
• majątek powyżej 10000 zł do 30000 zł – 310 zł + 2 proc. od nadwyżki powyżej 10000 zł,
• majątek powyżej 30000 zł do 60000 zł – 710 zł + 1 proc. od nadwyżki powyżej 30000 zł,
• majątek powyżej 60000 zł do 1000000 zł – 1010 zł + 0,4 proc. od nadwyżki powyżej 60000 zł,
• majątek powyżej 1000000 zł do 2000000 zł – 4770 zł + 0,2 proc. od nadwyżki powyżej 1000000 zł,
• powyżej 2000000 zł – 6770 zł + 0,25 proc. od nadwyżki powyżej 2000000 zł, nie więcej jednak niż 10000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów Ustawy z dn. 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł.
Wpis do KRS w przypadku fundacji nieprowadzącej działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty stałej w wysokości 250 zł (art. 53 ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, dalej ukssc).
Natomiast w przypadku fundacji prowadzącej działalność gospodarczą będzie to 500 zł opłaty stałej (art. 52 ust. 1 ukssc) oraz 100 zł za ogłoszenie wpisu do KRS w Krajowym Monitorze Sądowym i Gospodarczym (§ 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 maja 2014 r. w sprawie wydawania i rozpowszechniania Monitora Sądowego i Gospodarczego).
Jak założyć fundację jednoosobową?
Zakładanie fundacji jednoosobowej przebiega zgodnie z opisanym wyżej schematem. W takim przypadku nie powołuje się jednak rady fundacji, ale jedynie jednoosobowy zarząd. Statut fundacji musi zawierać zapisy, które będą pozwalały w takim przypadku zasiadać fundatorowi w zarządzie.
Ustanawiając fundację jednoosobową, należy pamiętać, że nie będzie ona posiadać organu kontroli wewnętrznej odrębnego od organu zarządzającego, zatem nie może zostać uznana za organizację pożytku publicznego (art. 20 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Nie może zatem otrzymywać 1,5% podatku dochodowego od osób fizycznych.
Kłopotliwa jest również kwestia ewentualnego wynagrodzenia w fundacji jednoosobowej. Dominujące orzecznictwo wskazuje, że w takim przypadku nie ma możliwości zawarcia umowy o pracę, odpłatne wykonanie projektu itp. Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w postanowieniu z dnia 29 stycznia 2016 r. sygn. akt II CSK 231/14 jednoznacznie orzekł, że czynność prawna dokonana przez osobę mieniącą się pełnomocnikiem fundacji z samym sobą jest nieważna.
W związku z powyższym, wydaje się, że lepszym rozwiązaniem jest założenie fundacji minimum dwuosobowej. Ma to też tę zaletę, że działalność organizacji nie będzie utrudniona w przypadku choroby lub urlopu danej osoby.
Jak założyć fundację z działalnością gospodarczą?
Zakładając fundację, która ma prowadzić działalność gospodarczą należy pamiętać, że wpis do KRS powinien zostać dokonany w tzw. rejestrze przedsiębiorców (art. 36 pkt 13 Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, dalej: ukrs).
W przypadku fundacji nieprowadzących działalności gospodarczej wystarczy wpis w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (art. 1 ust. 2 pkt 2 ukrs).
Zakładając fundację prowadzącą działalność gospodarczą, trzeba mieć na uwadze, że:
• działalność ta nie może stanowić głównego celu fundacji,
• działalność gospodarcza powinna służyć zdobywaniu środków na realizację celów statutowych.
Należy pamiętać, że fundacje prowadzące działalność gospodarczą zobowiązane są do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Uiszczają również podatek dochodowy od osób prawnych (CIT), a także podatek VAT (od towarów i usług). Fundacjom przysługują jednak zwolnienia i ulgi podatkowe, które są zależne od celów statutowych fundacji (ich rodzaju).
Jak założyć fundację – podsumowanie
Założenie fundacji jest stosunkowo łatwe. Nie trzeba mieć w tym celu zgromadzonego dużego majątku, nie wymaga to również – w odróżnieniu od stowarzyszenia – zaangażowania określonej liczby osób. Fundacja jest doskonałą formą działania w przypadku, gdy chce się realizować statutowe cele o charakterze publicznym.
Należy przy tym mieć na uwadze, że fundacje podlegają kontroli, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości właściwy minister lub starosta mają prawo interweniować. W skrajnych przypadkach działania niezgodne z prawem mogą skutkować sądowym zawieszeniem zarządu fundacji i wyznaczeniem zarządcy przymusowego (art. 14 ust. 2 uf). Naruszenie przepisów może również skutkować odpowiedzialnością karną.
